गेल्या १०० वर्षांतील १०० मिनिटे दिसणारे एकमेव खग्रास चंद्रग्रहण

बुधवार दिनांक १५ जून २०११ रोजी एक अभूतपूर्व खगोलिय घटनेचे आपण सर्व साक्षीदार असणार आहोत.
गेल्या १०० वर्षांतील १०० मिनिटे दिसणारे एकमेव खग्रास (पूर्ण) चंद्रग्रहण आपणास पहावयास मिळणार आहे.
बुधवारी रात्री होणार्‍या पूर्ण चंद्रग्रहणाच्या काळात, जवळपास पावणे दोन तास चंद्र आपली सतेज शुभ्र रंगाची आभा गमावणार आहे. आणि या काळात पृथ्वीच्या छायेत आल्यामुळे चंद्रमा आपल्याला लालसर रंगाने ग्रस्त झालेला पहावयास मिळेल. या चंद्रग्रहणाचा संपूर्ण कालावधी आहे ५ तास आणि ३६ मिनिटे. पण चंद्रमा पूर्ण झाकला गेला आहे अशी स्थिती मात्र १ तास ४० मिनिटांसाठी राहीन. अर्थात दीड तासापेक्षा जास्त वेळ पूर्ण चंद्रग्रहण पहावयास मिळणेच दुर्मिळ आहे.
हे चंद्रग्रहण बुधवारी रात्री १० वाजून ५४ मिनिटांनी सुरु होईन आणि गुरुवारी पहाटे ४ वाजून ३० मिनिटांनी संपेल. हे ग्रहण बंगळुरासहीत संपूर्ण भारतात दिसेन. उत्तर भारतात जैसलमेर, जयपुर या राजस्थानच्या भागांप्रमाणेच जिथे मान्सून पोहोचला नाहिये त्या त्या ठिकाणांहून हे पूर्ण चंद्रग्रहण ढगांचा अभाव असल्यामुळे अगदी सुंदर दिसेन व स्पष्टपणेदेखील पाहता येईल.
या चंद्रग्रहणाची स्थिती पुढील प्रमाणे राहीन.
मी बंगळूरात असल्यामुळे पुढील वेळा बंगळूरातील आहेत. पण थोड्याफार फरकाने सर्वत्र याच वेळेच्या आसपास हे पूर्ण चंद्रग्रहण पहावयास मिळेल.
१. चंद्राचा पृथ्वीच्या उपछायेत प्रवेश - १५-जून-२०११, बुधवारी - रात्री १० वाजून ५४ मिनिटे
२. चंद्राचा पृथ्वीच्या मुख्य छायेत प्रवेश - १५-जून-२०११, बुधवारी - रात्री ११ वाजून ५२ मिनिटांनी
३. पूर्ण चंद्रग्रहण स्थिती आरंभ - १६-जून-२०११, गुरुवारी - रात्री १२ वाजून ५२ मिनिटांनी
४. पूर्ण चंद्रग्रहण स्थिती शेवट - १६-जून-२०११, गुरुवारी - रात्री २ वाजून ३२ मिनिटांनी
५. पूर्ण चंद्रग्रहणाचा एकूण कालावधी - १ तास ४० मिनिटे (या संपूर्ण ग्रहण काळात चंद्र निस्तेज पण लालसर आभेनी ग्रस्त असा दिसेन.
६. चंद्राची पृथ्वीच्या मुख्य छायेतून सुटका - १६ -जून-२०११, गुरुवारी - पहाटे ३ वाजून ५२ मिनिटांनी
७. चंद्राची पृथ्वीच्या उपछायेतून सुटका अर्थात ग्रहणसमाप्ती - १६-जून-२०११, गुरुवारी - पहाटे ४ वाजून ३० मिनिटांनी
एवढ्या दीर्घ काळासाठी असल्यामुळेच हे पूर्ण चंद्रग्रहण एकदम खास आहे.
हे ग्रहण भारताबरोबरच ऑस्ट्रेलिया, इंडोनेशिया, सिंगापुर, थायलंड, फिलंपाईन्स , चीन, मंगोलिया, जापान, पाकिस्तान, अफगाणिस्तान, इराण , इराक या ठिकाणि दिसेन.
युरोप मध्ये या ग्रहणाची सुरुवात पहावयास नाही मिळणार कारण तिकडे चंद्रोदय झालेला नसेन. तरी तिकडून पूर्ण चंद्रग्रहण स्थिती मात्र नक्की बघावयास मिळेन.
१०० मिनिटांपेक्षा जास्त वेळ दिसणारे पूर्ण चंद्रग्रहण हे खूप दुर्मिळ असते. मागच्या १०० वर्षांत फक्त तीनच वेळा १०० मिनिटांपेक्षा जास्त वेळ दिसणारे पूर्ण चंद्रग्रहण झाले आहे.
पहिले - १६ जुलै १९३५ रोजी - १०१ मिनिटे दिसलेले
दुसरे - ६ जुलै १९८२ रोजी - १०७ मिनिटे दिसलेले
आणि
तिसरे - १६ जुलै २००० रोजी - १०७ मिनिटे दिसलेले .
यावरुन १ तास ४० मिनिटे दिसणार्‍या खग्रास चंद्रग्रहणाचे महत्त्व लक्षात यावे . 
यापुढचे १०० मिनिटांपेक्षा जास्त दिसणारे पूर्ण चंद्रग्रहण २७ जुलै २०१८ रोजी पहावयास मिळेल. आणि हे ग्रहण १०६ मिनिटांचे असेन.
अर्थात यापुढील पूर्ण चंद्रग्रहण याच वर्षी १० डिसेंबरला बघावयास मिळेन. पण ही पूर्ण ग्रहणस्थिती फक्त २५ मिनिटे बघावयास मिळेन.
यावेळच्या चंद्रग्रहणात पृथ्वीच्या वातावरणानुसार चंद्रमा धूसर किंवा दाट किंवा फिकट लाल रंगाचा दिसू शकतो. पण पूर्ण चंद्रग्रहणाच्या काळात चंद्र पूर्णपणे अदृष्य होणार नाही .
खगोलशास्त्रीय घटनांकडे नव्याने वळणार्‍या वाचकांना पृथ्वीची मुख्य छाया व उपछाया म्हणजे काय ? हा प्रश्न पडणे स्वाभाविकच आहे. त्याचे थोडक्यात उत्तर देण्याचा प्रयत्न करतो.
चंद्रग्रहण होण्याचे कारण म्हणजे सूर्य आणि चंद्र यांच्यामध्ये पृथ्वीचे येणे हे प्रमुख कारण असते हे तर आता सर्वांनाच माहिती आहे.
तर जेव्हा पृथ्वीची सावली पडते तेव्हा ती दोन प्रकारची असते.
एक विरळ सावली आणि दुसरी असते ती दाट सावली.
सूर्याच्या एका टोकाकडून निघणारे प्रकाशकिरण पृथ्वीच्या दोन्ही टोकांना छेदून पुढे जातात तसेच सूर्याच्या दुसर्‍या टोकाकडून निघणारे प्रकाशकिरणही पृथ्वीला दोन कोनांतून छेदून पुढे जातात. यामुळे पृथ्वीच्या २ सावल्या पडतात. एक बाह्य सावली विरळ असते आणि दुसरी दाट सावली असते.
पुढील रेखाचित्रावरुन हे स्पष्ट व्हावे.

From Khagol

पृथ्वीची दाट छाया आणि उपछाया यावर लोकसत्तातील हा लेख अधिक माहिती देऊ शकेन
हे चित्र चंद्रग्रहणाची स्थिती जास्त स्पष्ट करेन

या लेखातील दुसरे चित्र मायाजालावरुन घेतले आहे व त्याचे सर्वाधिकार त्या विवक्षित संस्थेकडे सुरक्षित आहेत