ऑक्टोबर २०२१ महिन्याचे आकाश दर्शन : शुक्र व ज्येष्ठेची दुर्मिळ युती ...

ऑक्टोबर २०२१ या महिन्याचे खगोल दर्शन 

सौजन्य : दैनिक सकाळ (०१ ऑक्टोबर २०२१)

मार्गदर्शक : डॉ. प्रकाश तुपे सर. 

चीनची तियानवेन -१ या अवकाशयानाची बग्गी उतरली मंगळावर

बीजिंग - चीनचे (China) तियानवेन -१ (Tianwen-1) या अवकाशयानाची बग्गी (Spacecraft) शनिवारी १५ मे २०२१ रोजी, मंगळाच्या (Mars) पृष्ठभागावर सुखरूप उतरली. अमेरिकेनंतर मंगळाच्या जमिनीवर यान उतरविणारा चीन हा जगातील दुसरा देश ठरला आहे. यासंबंधी चायना नॅशनल स्पेस ॲडमिनीस्ट्रेशनच्या वतीने अधिकृत घोषणा करण्यात आली. (Chinas Tianwen 1 spacecraft landed on Mars)

चीनच्या पुराणकथेतील अग्नीची देवता ‘झुरॉन्ग’ च्या नावाने या बग्गीचे (रोव्हर) नामकरण करण्यात आले आहे. मंगळावरील युटोपिया इम्पॅक्ट बेसिनमधील एका सपाट मैदानावर हा २४० किलो वजनाची बग्गी उतरली आहे. सहा चाकांचा ही बग्गी पुढील तीन महिने मंगळाच्या पृष्ठभागाचा अभ्यास करणार आहे. तियानवेन-१ हे अवकाशयान ऑर्बायटर लॅंडर आणि बग्गीसहीत २३ जुलै २०२० मध्ये प्रक्षेपित करण्यात आले होते. मंगळावर उतरल्यानंतर  तियानवेन -१ यानाच्या झुरॉन्ग बग्गीने पृथ्वीवर टेलिमेट्री सिग्नल पाठवला. यातून युटोपिया प्लेटवर लॅंडर सुखरूप उतरल्याचे सिद्ध झाले. अमेरिकेनंतर अशी मोहीम यशस्वी करणाऱ्या चीनने एक आव्हानात्मक मोहीम यशस्वीरीत्या पूर्ण केली आहे. चीनच्या सत्ताधारी कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ चायनाच्या (सीपीसी) केंद्रीय समितीने तियानवेन-१ मोहिमेतील शास्त्रज्ञांचे अभिनंदन केले.

बातमी सौजन्य : www.esakal.com 

मंगळावर पाय ठेवण्या आधी ...

माहिती सौजन्य : दैनिक लोकसत्ता

सोमवार , २२ फेब्रुवारी २०२१.

भारतातून सोमवारी सुपरमूनचे दर्शन

सोमवार, २१ जानेवारीला खग्रास चंद्रग्रहण होणार आहे. या वेळी ब्लडमून, सुपरमून आणि वुल्फमूनचे दर्शनही होणार आहे. खग्रास चंद्रग्रहण आणि ब्लडमूनचे दर्शन भारतातून होणार नाही; परंतु त्या रात्री सुपरमूनचे दर्शन भारतातून घेता येणार असल्याची माहिती पंचांगकर्ते आणि खगोल अभ्यासक दा. कृ. सोमण यांनी दिली.
पौष पौर्णिमेला, सोमवारी सकाळी ९ वाजून ४ मिनिटांपासून दुपारी १२ वाजून २१ मिनिटांपर्यंत हे खग्रास चंद्रग्रहण होणार आहे; परंतु या वेळी चंद्रबिंब आपल्या दृश्य आकाशात नसल्याने हे चंद्रग्रहण भारतातून दिसणार नाही. हे खग्रास चंद्रग्रहण मध्य पूर्व देश, आफ्रिका, युरोप, अमेरिका, ओसेनिआ आणि रशियाचा पूर्वभाग येथून दिसणार आहे. या ठिकाणाहून ब्लडमून, सुपरमून आणि वुल्फमून यांचे दर्शन होणार आहे. पौर्णिमेच्या दिवशी चंद्र पृथ्वीच्या जवळ आला, तर चंद्रबिंब आकाराने १४ टक्के मोठे आणि ३० टक्के जास्त प्रकाशित दिसते. या चंद्राला 'सूपरमून' म्हणतात. या वेळी चंद्र पृथ्वीपासून तीन लाख, ५७ हजार, ३४२ किमी. अंतरावर येणार आहे. नव्या वर्षातील पहिल्या पौर्णिमेच्या चंद्राला 'वुल्फमून' असे म्हणतात. 

भारतातून खग्रास चंद्रग्रहण दिसणार नसले तरी 'सुपरमून'चे दर्शन आपल्याला होणार आहे. २१ जानेवारीला चंद्र सायंकाळी ६.३९ वाजता पूर्वेला उगवेल आणि रात्रभर आकाशात दर्शन देऊन, दुसऱ्या दिवशी सकाळी ८.१२ वाजता मावळेल. त्या रात्री सुपरमून म्हणजे मोठे आणि जास्त तेजस्वी चंद्रबिंब साध्या डोळ्यांनीही पाहता येईल. भारतातून दिसणारे खंडग्रास चंद्रग्रहण १६ जुलैला होणार आहे. तसेच, सुपरमून दिसण्याचा योग पुन्हा याचवर्षी माघ पौर्णिमेच्या रात्री १९ फेब्रुवारीला येणार असल्याचेही सोमण यांनी सांगितले. 


सुपरमून म्हणजे नेमके काय ? हा फरक पुढिल छायाचित्रावरुन स्पष्ट व्हावा.

माहिती सौजन्य  : www.esakal.com

छायाचित्रे : आन्तरजालावरुन साभार  

गुरूची 7 एप्रिलला प्रतियुती गुरू येणार पृथ्वीजवळ

अमरावती : सूर्यमालेतील सर्वांत मोठा ग्रह गुरू हा 7 एप्रिलला अगदी सूर्यासमोर येत आहे. या घटनेला खगोलशास्त्रात प्रतियुती असे म्हणतात. 'ज्युपिटर अॅट अपोझिशन' या दिवशी गुरू व सूर्य समोरासमोर राहील. प्रतियुती काळात ग्रहाचे पृथ्वीपासूनचे अंतर हे सरासरी कमी असते. त्यामुळे खगोल अभ्यासक व जिज्ञासूंना गुरूचे निरीक्षण व अभ्यासाची ही एक चांगली संधी असते.

गुरूच्या लागोपाठ प्रतियुतीमधील काळ हा साधारण तेरा महिन्यांचा असतो. याआधी मंगळवार, 8 मार्च 2016 रोजी गुरू-सूर्य प्रतियुती झालेली होती. पृथ्वीपासून गुरूचे सरासरी अंतर 93 कोटी किलोमीटर आहे. त्याचा व्यास 1 लाख 42 हजार 800 किलोमीटर आहे. या ग्रहाला सूर्याभोवती एक प्रदक्षिणा करण्यास 11.86 वर्षे लागतात. गुरूला एकूण 67 चंद्र आहेत. टेलिस्कोपमधून गुरूचे निरीक्षण केले असता त्याच्यावरील पट्टा व 4 चंद्र दिसतात. 7 डिसेंबर 1995 रोजी मानवरहित यान गॅलिलिओ गुरूवर पोचले होते; मात्र गुरूवर सजीवसृष्टी असल्याचा कोणताही पुरावा अजूनपर्यंत मिळालेला नाही.

पृथ्वीपेक्षा गुरू हा 11.25 पट मोठा आहे. आरक्‍त ठिपका हे गुरूचे खास वैशिष्ट्य आहे. ग्रेट रेड स्पॉट या नावाने हा ठिपका ओळखला जातो. हा ठिपका 40 हजार किलोमीटर लांब आणि 14 हजार किलोमीटर रुंद अशा अवाढव्य आकाराचा आहे. या ठिपक्‍यात पृथ्वीसारखे 3 ग्रह एकापुढे एक ठेवता येतील. न्यूटनकाळापासून म्हणजे जवळजवळ 300 वर्षे हा ठिपका खगोल शास्त्रज्ञ पाहत आलेले आहेत. या ठिपक्‍याचे निरीक्षण केले असता ते एक प्रचंड चक्रीवादळ असल्याचे सहज लक्षात येईल. गुरूवर सतत घोंगावणारे चक्रीवादळ एका विशिष्ट ठिकाणीच का निर्माण झाले, याचे कारण मात्र अजूनही अज्ञात आहे.

उघड्या डोळ्यांनी पाहता येणार
7 एप्रिल रोजी सूर्यास्तानंतर थोड्याच वेळात गुरू हा पूर्व क्षितिजावर उगवेल आणि पहाटे पश्‍चिमेस मावळेल. हा ग्रह अतिशय तेजस्वी असल्याने सहज ओळखता येईल व साध्या डोळ्यांनीही पाहता येईल; परंतु गुरूवरील ग्रेट रेड स्पॉट व युरोपा, गॅनिमिड आयो व कॅलेस्टो हे त्याचे चार चंद्र साध्या डोळ्यांनी दिसू शकणारे नाहीत. त्यासाठी टेलिस्कोपची आवश्‍यकता आहे, अशी महिती मराठी विज्ञान परिषद अमरावतीचे हौशी खगोल अभ्यासक विजय गिरूळकर व प्रवीण गुल्हाने यांनी दिली.

पृथ्वीचा एकमेव उपग्रह असलेल्या चंद्राचे वय 4.51 अब्ज वर्षांचे

चंद्राचे वय 4.51 अब्ज वर्षांचे

'झिरकॉन्स'च्या अभ्यासाअंती संशोधकांचा निष्कर्ष

लॉस एंजेल्स : पृथ्वीचा उपग्रह असणाऱ्या चंद्राचे वयोमान नेहमीच संशोधकांच्या वर्तुळात चर्चेचा विषय ठरत असते. काही संशोधकांच्या मते चंद्र हा पृथ्वीपेक्षा पुरातन आहे. आता नव्या संशोधनातून पूर्वीच्या अनेक समजुतींना आणि तर्कांना तडा गेला आहे. चंद्राचे वयोमान हे 4.51 अब्ज वर्षे एवढे असावे, असा दावा संशोधकांनी अभ्यासाअंती केला आहे.

'अपोलो-14' या मोहिमेच्या माध्यमातून 1971 मध्ये चंद्राच्या पृष्ठभागावरून झिरकॉन्स नावाचा धातू आणण्यात आला होता. त्याचा अभ्यास करून संशोधकांनी हा निष्कर्ष काढला आहे. चंद्राचे किमान वयोमान किती असावे, हे आम्हाला अधिक अचूकरीत्या शोधता आले असल्याचे "युनिव्हर्सिटी ऑफ कॅलिफोर्निया'मधील भूरसायनशास्त्रज्ञ मेलेनाय बारबोनी यांनी सांगितले. अवकाशातील एखाद्या अवाढव्य वस्तूचा पृथ्वीवर आघात झाल्याने चंद्राची निर्मिती झाली असावी, असाही एक सिद्धांत संशोधकांकडून मांडला जातो.

सौरमालेची निर्मिती झाल्यानंतर तब्बल 60 दशलक्ष वर्षांनंतर चंद्राची निर्मिती झाल्याचेही यातून स्पष्ट होते. यामुळे संशोधकांना पृथ्वी आणि सौरमालेच्या निर्मिती प्रक्रियेवरदेखील नव्याने प्रकाश टाकता येईल. दरम्यान, पृथ्वीची अवकाशातील अज्ञात वस्तूशी धडक होण्यापूर्वी नेमक्‍या कोणत्या प्रक्रिया घडल्या, हे मात्र संशोधकांना समजलेले नाही. ते समजल्यानंतर त्यांना अंतराळातील अनेक घडामोडींचा संदर्भ लावता येणे शक्‍य होईल. चंद्राच्या पृष्ठभागावर अनेक प्रकारच्या खडकांचे तुकडे आढळून येतात. ते तुकडे एकत्र येऊनच चंद्र तयार झाला असावा, असाही दावा काही संशोधक करतात.

जैव इतिहास सांगणारे घड्याळ
मूळ अवस्थेतील झिरकॉन्सच्या आठ नमुन्यांचा अभ्यास करण्यात आला असून, युरेनियम, ल्युटियमच्या एकत्रित चाचण्याही संशोधकांनी घेतल्या. झिरकॉन्स हा नैसर्गिक घड्याळ म्हणून ओळखला जातो. जैव इतिहास सांभाळण्याचे काम हा धातू करतो. तसेच या धातूचे जन्मस्थान शोधणेही तुलनेने अधिक सोपे असते, असे केव्हिन मॅक्केगन यांनी सांगितले. "जर्नल सायन्स ऍडव्हान्सेस'मध्ये हे संशोधन विस्ताराने प्रसिद्ध झाले आहे.

Link to Original Science Journal Paper : Early formation of the Moon 4.51 billion years ago

सौजन्यः नासा आणि सकाळ वृत्तवाहिनी

दुर्मिळ धूमकेतू दिसणार

दुर्मिळ धूमकेतू दिसणार

वॉशिंग्टन - "नासा'च्या शास्त्रज्ञांनी शोधलेला एक दुर्मिळ धूमकेतू या आठवड्यात दुर्बिणीच्या साह्याने पाहण्याची संधी नागरिकांना आणि अभ्यासकांना प्रथमच मिळणार आहे. या धूमकेतूची कक्षा हजारो वर्षांची आहे.

सी/2016 यू1 निओवाइज असे या धूमकेतूचे नाव आहे. या धूमकेतूच्या दृश्‍यमानतेबाबत फारसा ठोस अंदाज काढता येत नसला तरी, हा धूमकेतू चांगल्या दुर्बिणीच्या साह्याने दिसण्याची दाट शक्‍यता आहे, असे पॉल चोड्‌स यांनी सांगितले आहे. जानेवारीच्या पहिल्या आठवड्यात हा धूमकेतू उत्तर ध्रुवावरून दिसणार असून, त्यानंतर तो दक्षिणेकडील भागांना पहाटेच्या वेळेत दिसण्याची शक्‍यता आहे. 14 जानेवारीला तो बुधाच्या कक्षेत शिरेल. हा त्याचा सूर्यापासूनचा सर्वांत नजीकचा बिंदू असेल. यानंतर तो सौरमालेच्या बाहेर जाण्यासाठी मार्गक्रमण करेल. या धूमकेतूपासून पृथ्वीला कोणताही धोका नसल्याचेही शास्त्रज्ञांनी सांगितले आहे.

"डब्लूएफ9'चाही शोध
"नासा'च्या निओवाइज या प्रकल्पाअंतर्गत सौरमालेच्या आसपासच्या अनेक घटकांचा अभ्यास आणि शोध घेतला जातो. गेल्या वर्षी 27 नोव्हेंबरला "नासा'च्या शास्त्रज्ञांनी 2016डब्लूएफ9 या वस्तूचा शोध लावला. ही वस्तू म्हणजे काय, याचा अद्याप अभ्यास झालेला नाही. 25 फेब्रुवारीच्या आसपास ही वस्तू पृथ्वीच्या कक्षेत येणार आहे.

माहिती स्त्रोतः नासा वेबसाईट व ईसकाळ.कॉम

सूर्यमालेबाहेरील ग्रहावर ऑक्‍सिजनचे अस्तित्व

सूर्यमालेबाहेरील आकाशगंगेत शुक्राशी साम्य असणाऱ्या ग्रहाचा शोध शास्त्रज्ञांना लागला आहे. याचे वैशिष्ट्य म्हणजे या ग्रहावर प्राणवायूचा (ऑक्‍सिजन) पातळ थर असल्याचे आढळले आहे. पृथ्वीपासून हा ग्रह 39 प्रकाशवर्षे दूर आहे. प्राणवायूचे वातावरण असलेला हा आपल्या सूर्यमालेबाहेरील पहिलाच ग्रह आहे, असा दावा संशोधकांनी केला आहे. 

वैचित्र्यपूर्ण वातावरण 
या ग्रहावराचा शोध गेल्या वर्षी लागला. तेथील वैचित्र्यपूर्ण वातावरणामुळे संशोधकही आश्‍चर्यचकित झाले आहेत. तेथील तापमान 232 अंश सेल्सिअसच्या आसपास आहे. नवीन संशोधनानुसार येथील वातावरण अस्पष्ट व विरळ असल्याचे निदर्शनास आले आहे. याचे नामकरण "जीजे 1132बी‘ असे करण्यात आले आहे. अमेरिकेतील हॉवर्ड-स्मिथसोनियन सेंटर फॉर ऍस्ट्रोफिजिक (सीएफए) या संस्थेतील खगोलशास्त्रज्ञ लॉरा शेफर या व त्यांचे सहकारी याविषयी संशोधन करीत आहे. "जीजे 1132बी‘वर वाफेसारखे व जलयुक्त वातावरण असले तर काय घडू शकते याचा अभ्यास शेफर करीत आहेत. 

ऑक्‍सिजन आहे, पाणी नाही 
"जीजे 1132बी‘ हा ग्रह त्यांच्या सूर्यमालेतील ताऱ्याच्या अत्यंत जवळ आहे. हे अंतर 14 लाख मैल इतके आहे. या ग्रहावर अतिनील अथवा "यूव्ही‘ किरण मोठ्या प्रमाणावर असल्याचे दिसून आले आहे. हे किरण पाण्यातील रेणूंचे हायड्रोजन व ऑक्‍सिजनमध्ये विभाजन करतात. हायड्रोजन हा ऑक्‍सिजनपेक्षा हलका असल्याने तो अंतराळात नाहीसा होतो. त्यामुळे "जीजे 1132बी‘वर प्राणवायूचे विरळ वातावरण असल्याचा निदर्शनास आले आहे. मात्र जीवसृष्टीसाठी अनिवार्य असलेल्या पाण्याचे अस्तित्व येथे आढळलेले नाही. दोन्ही वायू अवकाशात नाहीसे होतात. ""थंड ग्रहावर असलेला ऑक्‍सिजन हा निवासास योग्य समजला जातो. पण "जीजे 1132बी‘सारख्या गरम वातावरणाच्या ग्रहावर अगदी याच्या विरुद्ध स्थिती आहे, असे मत शेफर यांनी नोंदविले आहे. या ग्रहावर हरित वायूचा मोठा प्रभाव आहे. यावर आधीच गरम वातावरण असल्याने येथील पृष्ठभाग लाखो वर्षांपासून वितळत आहे, असेही त्या म्हणाल्या. 

अधिक अभ्यास शक्‍य 
या ग्रहावर आम्हाला प्रथमच ऑक्‍सिजनचे अस्तित्व आढळले, असे "हॉवर्ड पॉलसम स्कूल ऑफ इंजिनिअरिंग अँड अप्लाईड सायन्सेस‘चे रॉबिन वर्डस्वर्थ यांनी सांगितले. "जीजे 1132बी‘वर ऑक्‍सिजन असला तर अत्याधुनिक व शक्तिशाली "जायंट मॅग्लन‘ व जेम्स वेब अंतराळ दुर्बिणीतून याचा शोध घेऊन त्याचे विश्‍लेषण करता येईल, असे मत संशोधकांनी नोंदविले आहे. 

"मॅग्मा ओशन‘ची उपयुक्तता 
खगोलशास्त्रज्ञ लॉरा शेफर यांनी एक "मॅग्मा ओशन‘ नावाची प्रतिकृती तयार केली आहे. यातून आकाशगंगेत शुक्रासारख्या असणाऱ्या ग्रहांचा शोध घेणे शक्‍य होणार आहे. ग्रहांवर ऑक्‍सिजन का नसतो हा शास्त्रज्ञांना अनेक वर्षांपासून सतावणारा प्रश्‍न सोडविण्यास मदत होणार आहे. "मॅग्मा ओशन‘द्वारे सूर्यमालेबाहेरील ग्रहांचा शोध घेता येणार आहे. "ट्रॅपिस्ट-1‘ या सूर्यमालेत तीन ग्रह असून त्यावर अधिवास करण्यायोग्य वातावरण असल्याचे आढळले आहे. हे ग्रह "जीजे 1132बी‘ पेक्षा थंड असल्याने त्यावर निवास योग्य वातावरण असण्याची दाट शक्‍यता संशोधकांनी व्यक्त केली आहे. 

माहिती सौजन्य : सकाळ

जुनो या उपग्रहाचा गुरुच्या कक्षेत प्रवेश

न्यूयॉर्क - गुरु ग्रहाच्या अभ्यासासाठी पाच वर्षांपूर्वी ‘नासा‘ने अवकाशात सोडलेला जुनो हा उपग्रह सोमवारी गुरु ग्रहाच्या कक्षेत यशस्वीरित्या पोहचला आहे. या उपग्रहाने तब्बल 1.8 अब्ज मैलाचा प्रवास पूर्ण केला आहे.

पृथ्वी व सूर्यमालेतील इतर ग्रहांच्या जन्माचे रहस्य जाणून घेण्यासाठी शास्त्रज्ञ अनेक वर्षे धडपड करीत आहेत. या रहस्यांचा संबंध सूर्यमालेतील सर्वांत मोठा व प्रथम जन्मलेल्या गुरूशी असावा. त्याचमुळे शास्त्रज्ञांनी त्याच्या बुरख्याखाली काय दडले आहे हे पाहण्यासाठी ‘जुनो अवकाशमोहीम‘ आखली. दहा वर्षांच्या परिश्रमांनंतर जुनोने 5 ऑगस्ट 2011 मध्ये गुरुकडे उड्डाण घेतले होते. ही मोहीम 1.1 अब्ज डॉलर खर्चाची होती.

गुरूचा व्यास पृथ्वीच्या अकरा पट मोठा आहे. त्याच्या अंतरंगात सूर्याप्रमाणेच हायड्रोजन व हेलियम वायू आहे. यापूर्वी पायोनियर व व्हॉयेजर यानांनी गुरूला धावती भेट दिली होती. अगदी अलीकडे गॅलिलिओ नावाच्या अवकाशयानाने गुरूभोवती फिरताना त्याचे व त्याच्या चंद्रांचे निरीक्षण केले होते. मात्र या निरीक्षणातून गुरूच्या अंतर्भागाविषयी फारशी माहिती मिळू शकली नाही. याचमुळे "नासा‘च्या शास्त्रज्ञांनी 2003 मध्ये जुनो मोहीम राबविण्याचा घाट घातला. या मोहिमेमध्ये गुरूच्या जवळ जाऊन त्याच्या ध्रुव प्रदेशावरून जाताना गुरूच्या दाट वातावरणाखाली काय दडले आहे, हे शोधण्याचा प्रयत्न करण्याचे ठरले. यासाठी जुनो यानामध्ये नऊ प्रकारची संयंत्रे बसविली आहेत. यामध्ये मायक्रोवेव्ह रेडिओमीटर, फ्लक्‍सगेट मॅग्नोमीटर, युव्ही-रेडिओ- प्लाझ्मांच्या वेव्ह निरीक्षणांची यंत्रे व सर्वसामान्यांच्या आकर्षणासाठी "ज्युनोकॅम‘ नावाचा कॅमेरा आहे. या सर्व यंत्रांना गुरूभोवतालच्या मोठ्या ताकदीच्या प्रारणांचा व विद्युतचुंबकीय क्षेत्राचा फटका बसू नये, म्हणून ती टिटॅनियमच्या पेटीमध्ये बसविलेली आहेत.

अवकाशयानाला ऊर्जा पुरविण्यासाठी आण्विक इंधनाऐवजी सौर ऊर्जेचा उपयोग करण्याचे ठरले. गुरू सूर्यापासून तब्बल 78 कोटी कि.मी. अंतरावर असल्याने तेथे पृथ्वीच्या 25 पट कमी सौर ऊर्जा मिळणार आहे. त्यामुळे जुनो अवकाशयानाला तीन मोठे सौर पंख बसविलेले आहेत. या सौर पंखांची रुंदी 2.7 मीटर, तर लांबी 9.1 मीटर आहे. यामध्ये 18,000 सौर बॅटऱ्या आहेत. प्रक्षेपणाच्या वेळी जुनोत पाच मीटर व्यासाचे पेलोड ठेवले होते. हे यान 20 मजली उंचीच्या व प्रचंड ताकदीच्या ऍटलस अग्निबाणाच्या साह्याने प्रक्षेपित केले होते. ऍटलसमधील पाच रॉकेट्‌सच्या साह्याने काही वेळातच ज्युनो हव्या त्या कक्षेत पोचल्यावर त्याची स्वत:भोवती फिरण्यासाठीची व सौर पंखे उघडण्याची प्रक्रिया पार पाडली गेली.

गुरूभोवती फिरताना त्याच्या तीव्र प्रारणापासून रक्षण करण्यासाठी व सौर पंख सतत सूर्यप्रकाशात राहावे म्हणून यानाला अंडाकृती कक्षेत फिरविण्याची योजना आहे. यान वर्षभरात 33 वेळा गुरूभोवती फिरणार असून, ते गुरूच्या ध्रुव प्रदेशावरून दर 11 दिवसांनी अवघ्या 5000 किलोमीटर उंचीवरून प्रवास करणार आहे. या काळात गुरूच्या प्रारणामुळे व भोवतालच्या वातावरणातील धूलिकणांमुळे यानातील सौर पंखांतील बॅटऱ्या खराब होत जाऊन यान निकामी होईल. यामुळे वर्षभरानंतर ज्युनो गुरूवर कोसळून नष्ट करण्याची योजना शास्त्रज्ञांनी आखली आहे. प्रक्षेपणापासून सव्वासहा वर्षांनी व यानाने 3.4 अब्ज किलोमीटरचा प्रवास केल्यावर त्याला निरोप देण्यात येईल. गुरूभोवती प्रदक्षिणा घालताना ज्युनो सतत स्वत:भोवती फिरत निरीक्षणे घेणार आहे. या वेळी गुरूच्या वातावरणातील पाणी, प्राणवायू व अमोनियाचे प्रमाण मोजले जाईल. या मोजमापामुळे गुरूचा जन्म कसा झाला व त्या वेळी सौर अभ्रिकेमध्ये कुठल्या भागामध्ये कुठली मूलद्रव्ये आहेत, याचा अंदाज शास्त्रज्ञांना येऊ शकेल. गुरूचे गुरुत्वाकर्षण व चुंबकीय शक्तीचे मोजमाप केले जाईल व त्यामुळे गुरूच्या केंद्रभागात घन भाग आहे काय व असल्यास तो किती मोठी असेल, याचा अंदाज बांधता येईल. गुरूच्या ध्रुव प्रदेशात दिसणाऱ्या आरोरांच्या निरीक्षणामुळे त्याच्या अंतरंगातील द्रवरूप हायड्रोजनच्या प्रमाणाचा अंदाज बांधता येईल. या सर्व निरीक्षणांच्या साह्याने गुरूचा जन्म सौर अभ्रिकेपासून कधी, कोठे व कसा झाला, याविषयीचे कोडे उलगडेल.

जुनो नाव कसे दिले

यानामध्ये ‘जुनोकॅम‘ नावाचा कॅमेरा असून, त्याने घेतलेली गुरूची छायाचित्रे "नासा‘ संगणकावर उपलब्ध करून देणार आहे. यानाचे नामकरण "जुनो‘ करण्यामागे एक कथा दडलेली आहे. गुरूची पत्नी ‘जुनो‘ हिने गुरूचा (ज्युपिटर) बुरखा फाडून त्याचे खरे रूप दाखविले, अशी दंतकथा असल्याने यानाला जुनो हे नाव दिले गेले.

जुनोची वैशिष्ट्ये

3.6 टन - उपग्रहाचे वजन

9 मीटर - सौरपॅनेलची लांबी

58 किमी/सेकंद - कक्षेत प्रवेश करतानाचा वेग

4700 किमी - अंतर जवळ जाणार

माहिती सौजन्य : सकाळ

आकर्षक शनीला पाहण्याची पर्वणी

माहिती  सौजन्य : सकाळ 

यंदाचा मे व जून महिना खगोल प्रेमींसाठी आनंदाची पर्वणी ठरत आहे. खगोलप्रेमींना 9 मे रोजी बुधाचे अधिक्रमण पाहायला मिळाले. 22 मे रोजी तेजोमय मंगळ पाहण्याची संधी असून, 3 जून रोजी सूर्य मालिकेतील सर्वांत सुंदर व खगोलप्रेमींचे आकर्षण असणारा शनी ग्रह पृथ्वीच्या जवळ येणार आहे. दुर्बिणीच्या साह्याने शनी पाहण्याची संधी मिळणार आहे, अशी माहिती सोलापूर विज्ञान केंद्राचे संग्रहालय अभिरक्षक राहुल दास यांनी दिली. 

शनीचे पृथ्वीपासूनचे अंतर हे 3 जून रोजी कमी असणार आहे. या वेळी शनी हा सूर्याच्या समोर असल्याने सूर्य प्रकाशामुळे नेहमीपेक्षा तो जास्त प्रकाशमान दिसणार आहे. शनीच्या भोवती असणारे कडे हे त्याला इतर ग्रहांपेक्षा वेगळे ठरविते. यादिवशी हे कडे देखील दुर्बिणीच्या माध्यमातून दिसणार आहे. 3 जून रोजी सकाळी 11 वाजून 13 मिनिटांनी शनी सूर्याच्या समोर येणार आहे. त्या दिवशी सायंकाळी 6 पासून 4 जूनच्या पहाटेपर्यंत शनीचे निरीक्षण करणे शक्‍य होणार आहे. तीन जूननंतर सुमारे 378 दिवसांनी हा नजारा पुन्हा पाहावयास मिळेल. 

तीन जूनला पूर्वेकडे सायंकाळी अवकाशामध्ये मंगळ, शनी, ज्येष्ठा तारा यांचा त्रिकोण होणार आहेत. हा त्रिकोण रात्री साध्या डोळ्यांनीसुद्धा पाहता येणार आहे. एकावेळी ते आकाशात दिसणार असून, या वेळी मंगळ जास्त प्रकाशमान दिसेल यानंतर शनी व ज्येष्ठा तारा प्रकाशमान दिसतील.

मंगळावर 'क्युरिओसिटी' रोव्हर ने नेमके काय पाहिले?

मंगळावर 'क्युरिओसिटी' रोव्हर ने नेमके काय पाहिले?

पार्श्वभूमी:

अलिकडेच अमेरिकेच्या अंतराळ संशोधनाचा सर्व भार वाहणार्‍या 'नासा' या संस्थेमार्फत 'क्युरिओसिटी' रोव्हर ने घेतलेली काही छायाचित्रे सार्वजनिक केली गेलीत. त्या फोटोंपैकी एका फोटोत क्षितिजावर दिसत असलेल्या चार प्रकाशकणांचे अस्तित्त्व अनेकांना खटकले. कित्येकांच्या मते ते प्रकाशकण म्हणजे उडत्या तबकड्या (यु.एफ.ओ.) आहेत आणि दूर राहून मानवाच्या सर्व हालचालींवर लक्ष ठेवून आहेत. तर नासाच्या वतीने तो फोटोमधील एक तांत्रिक दोष असल्याचे स्पष्टीकरण देण्यात आलेले आहे.

हा तो मूळ फोटो:

हे या मूळ फोटोचे (युएफओ च्या अस्तित्त्वासाठी पूरक असे - केलेले? -) पृथक्करणः

नासाच्या वैज्ञानिकांनी फोटोमधील तंत्रातील त्रुटीमुळे निर्माण झालेले डाग आहेत असे म्हटलेले आहे. फोटो पाहिल्यावर ते डाग आहेत असे अजिबात वाटत नाहीत. कारण डागांना प्रकाश नसतो.

मंगळावर यशस्वीपणे उतरुन एक इतिहास निर्माण करणार्‍या 'क्युरिओसिटी' या रोव्हर च्या या मोहिमेकडे अवघ्या जगातील शास्त्रज्ञांचे व काही प्रमाणात सर्वसामान्यांचेही लक्ष आहे. रोव्हर चा शब्दशः अर्थ भ्रमण करणारा वा फिरणारा असा होतो. समुद्री चाच्यांसाठी देखील हा शब्द वापरला जातो. त्यामुळे क्युरिओसिटी रोव्हर चे मराठी रुपांतर "जिज्ञासू भटक्या" अथवा "जिज्ञासू लुटारु" असे ढोबळमानाने करता येईल. अर्थात हा प्रस्तुत लेखाचा विषय नसल्यामुळे आपण 'क्युरिओसिटी रोव्हर' हाच शब्दप्रयोग करुयात. तर या लेखाद्वारे आपण 'क्युरिओसिटी' रोव्हर म्हणजे काय? त्याची मोहीम कशी अस्तित्त्वात आली? मंगळावर यशस्वीपणे ते कसे उतरले? आणि 'क्युरिओसिटी' रोव्हरने काढलेल्या फोटोंवरून नव्याने कोणते वादळ बातम्यांच्या जगात गाजते आहे? आणि त्यात तथ्य किती आहे? अशा साधारण प्रश्नांची उत्तरे आपण पाहूयात.

'क्युरिओसिटी' रोव्हर