खगोल विश्व
खगोलशास्त्र या विषयावर मराठी भाषेतून माहिती देण्याचा 'खगोल विश्व' या ब्लॉगच्या माध्यमातून हा अल्पसा प्रयत्न
Friday, October 1, 2021
ऑक्टोबर २०२१ महिन्याचे आकाश दर्शन : शुक्र व ज्येष्ठेची दुर्मिळ युती ...
Sunday, May 16, 2021
चीनची तियानवेन -१ या अवकाशयानाची बग्गी उतरली मंगळावर
बीजिंग - चीनचे (China) तियानवेन -१ (Tianwen-1) या अवकाशयानाची बग्गी (Spacecraft) शनिवारी १५ मे २०२१ रोजी, मंगळाच्या (Mars) पृष्ठभागावर सुखरूप उतरली. अमेरिकेनंतर मंगळाच्या जमिनीवर यान उतरविणारा चीन हा जगातील दुसरा देश ठरला आहे. यासंबंधी चायना नॅशनल स्पेस ॲडमिनीस्ट्रेशनच्या वतीने अधिकृत घोषणा करण्यात आली. (Chinas Tianwen 1 spacecraft landed on Mars)
चीनच्या पुराणकथेतील अग्नीची देवता ‘झुरॉन्ग’ च्या नावाने या बग्गीचे (रोव्हर) नामकरण करण्यात आले आहे. मंगळावरील युटोपिया इम्पॅक्ट बेसिनमधील एका सपाट मैदानावर हा २४० किलो वजनाची बग्गी उतरली आहे. सहा चाकांचा ही बग्गी पुढील तीन महिने मंगळाच्या पृष्ठभागाचा अभ्यास करणार आहे. तियानवेन-१ हे अवकाशयान ऑर्बायटर लॅंडर आणि बग्गीसहीत २३ जुलै २०२० मध्ये प्रक्षेपित करण्यात आले होते. मंगळावर उतरल्यानंतर तियानवेन -१ यानाच्या झुरॉन्ग बग्गीने पृथ्वीवर टेलिमेट्री सिग्नल पाठवला. यातून युटोपिया प्लेटवर लॅंडर सुखरूप उतरल्याचे सिद्ध झाले. अमेरिकेनंतर अशी मोहीम यशस्वी करणाऱ्या चीनने एक आव्हानात्मक मोहीम यशस्वीरीत्या पूर्ण केली आहे. चीनच्या सत्ताधारी कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ चायनाच्या (सीपीसी) केंद्रीय समितीने तियानवेन-१ मोहिमेतील शास्त्रज्ञांचे अभिनंदन केले.
बातमी सौजन्य : www.esakal.com
Sunday, February 21, 2021
Thursday, January 17, 2019
भारतातून सोमवारी सुपरमूनचे दर्शन
सोमवार, २१ जानेवारीला खग्रास चंद्रग्रहण होणार आहे. या वेळी ब्लडमून, सुपरमून आणि वुल्फमूनचे दर्शनही होणार आहे. खग्रास चंद्रग्रहण आणि ब्लडमूनचे दर्शन भारतातून होणार नाही; परंतु त्या रात्री सुपरमूनचे दर्शन भारतातून घेता येणार असल्याची माहिती पंचांगकर्ते आणि खगोल अभ्यासक दा. कृ. सोमण यांनी दिली.
पौष पौर्णिमेला, सोमवारी सकाळी ९ वाजून ४ मिनिटांपासून दुपारी १२ वाजून २१ मिनिटांपर्यंत हे खग्रास चंद्रग्रहण होणार आहे; परंतु या वेळी चंद्रबिंब आपल्या दृश्य आकाशात नसल्याने हे चंद्रग्रहण भारतातून दिसणार नाही. हे खग्रास चंद्रग्रहण मध्य पूर्व देश, आफ्रिका, युरोप, अमेरिका, ओसेनिआ आणि रशियाचा पूर्वभाग येथून दिसणार आहे. या ठिकाणाहून ब्लडमून, सुपरमून आणि वुल्फमून यांचे दर्शन होणार आहे. पौर्णिमेच्या दिवशी चंद्र पृथ्वीच्या जवळ आला, तर चंद्रबिंब आकाराने १४ टक्के मोठे आणि ३० टक्के जास्त प्रकाशित दिसते. या चंद्राला 'सूपरमून' म्हणतात. या वेळी चंद्र पृथ्वीपासून तीन लाख, ५७ हजार, ३४२ किमी. अंतरावर येणार आहे. नव्या वर्षातील पहिल्या पौर्णिमेच्या चंद्राला 'वुल्फमून' असे म्हणतात.
भारतातून खग्रास चंद्रग्रहण दिसणार नसले तरी 'सुपरमून'चे दर्शन आपल्याला होणार आहे. २१ जानेवारीला चंद्र सायंकाळी ६.३९ वाजता पूर्वेला उगवेल आणि रात्रभर आकाशात दर्शन देऊन, दुसऱ्या दिवशी सकाळी ८.१२ वाजता मावळेल. त्या रात्री सुपरमून म्हणजे मोठे आणि जास्त तेजस्वी चंद्रबिंब साध्या डोळ्यांनीही पाहता येईल. भारतातून दिसणारे खंडग्रास चंद्रग्रहण १६ जुलैला होणार आहे. तसेच, सुपरमून दिसण्याचा योग पुन्हा याचवर्षी माघ पौर्णिमेच्या रात्री १९ फेब्रुवारीला येणार असल्याचेही सोमण यांनी सांगितले.
सुपरमून म्हणजे नेमके काय ? हा फरक पुढिल छायाचित्रावरुन स्पष्ट व्हावा.
Sunday, April 2, 2017
गुरूची 7 एप्रिलला प्रतियुती गुरू येणार पृथ्वीजवळ
7 एप्रिल रोजी सूर्यास्तानंतर थोड्याच वेळात गुरू हा पूर्व क्षितिजावर उगवेल आणि पहाटे पश्चिमेस मावळेल. हा ग्रह अतिशय तेजस्वी असल्याने सहज ओळखता येईल व साध्या डोळ्यांनीही पाहता येईल; परंतु गुरूवरील ग्रेट रेड स्पॉट व युरोपा, गॅनिमिड आयो व कॅलेस्टो हे त्याचे चार चंद्र साध्या डोळ्यांनी दिसू शकणारे नाहीत. त्यासाठी टेलिस्कोपची आवश्यकता आहे, अशी महिती मराठी विज्ञान परिषद अमरावतीचे हौशी खगोल अभ्यासक विजय गिरूळकर व प्रवीण गुल्हाने यांनी दिली.
Sunday, January 15, 2017
पृथ्वीचा एकमेव उपग्रह असलेल्या चंद्राचे वय 4.51 अब्ज वर्षांचे
चंद्राचे वय 4.51 अब्ज वर्षांचे
मूळ अवस्थेतील झिरकॉन्सच्या आठ नमुन्यांचा अभ्यास करण्यात आला असून, युरेनियम, ल्युटियमच्या एकत्रित चाचण्याही संशोधकांनी घेतल्या. झिरकॉन्स हा नैसर्गिक घड्याळ म्हणून ओळखला जातो. जैव इतिहास सांभाळण्याचे काम हा धातू करतो. तसेच या धातूचे जन्मस्थान शोधणेही तुलनेने अधिक सोपे असते, असे केव्हिन मॅक्केगन यांनी सांगितले. "जर्नल सायन्स ऍडव्हान्सेस'मध्ये हे संशोधन विस्ताराने प्रसिद्ध झाले आहे.
Tuesday, January 3, 2017
दुर्मिळ धूमकेतू दिसणार
"नासा'च्या निओवाइज या प्रकल्पाअंतर्गत सौरमालेच्या आसपासच्या अनेक घटकांचा अभ्यास आणि शोध घेतला जातो. गेल्या वर्षी 27 नोव्हेंबरला "नासा'च्या शास्त्रज्ञांनी 2016डब्लूएफ9 या वस्तूचा शोध लावला. ही वस्तू म्हणजे काय, याचा अद्याप अभ्यास झालेला नाही. 25 फेब्रुवारीच्या आसपास ही वस्तू पृथ्वीच्या कक्षेत येणार आहे.
माहिती स्त्रोतः नासा वेबसाईट व ईसकाळ.कॉम
Monday, August 22, 2016
सूर्यमालेबाहेरील ग्रहावर ऑक्सिजनचे अस्तित्व
सूर्यमालेबाहेरील आकाशगंगेत शुक्राशी साम्य असणाऱ्या ग्रहाचा शोध शास्त्रज्ञांना लागला आहे. याचे वैशिष्ट्य म्हणजे या ग्रहावर प्राणवायूचा (ऑक्सिजन) पातळ थर असल्याचे आढळले आहे. पृथ्वीपासून हा ग्रह 39 प्रकाशवर्षे दूर आहे. प्राणवायूचे वातावरण असलेला हा आपल्या सूर्यमालेबाहेरील पहिलाच ग्रह आहे, असा दावा संशोधकांनी केला आहे.
वैचित्र्यपूर्ण वातावरण
या ग्रहावराचा शोध गेल्या वर्षी लागला. तेथील वैचित्र्यपूर्ण वातावरणामुळे संशोधकही आश्चर्यचकित झाले आहेत. तेथील तापमान 232 अंश सेल्सिअसच्या आसपास आहे. नवीन संशोधनानुसार येथील वातावरण अस्पष्ट व विरळ असल्याचे निदर्शनास आले आहे. याचे नामकरण "जीजे 1132बी‘ असे करण्यात आले आहे. अमेरिकेतील हॉवर्ड-स्मिथसोनियन सेंटर फॉर ऍस्ट्रोफिजिक (सीएफए) या संस्थेतील खगोलशास्त्रज्ञ लॉरा शेफर या व त्यांचे सहकारी याविषयी संशोधन करीत आहे. "जीजे 1132बी‘वर वाफेसारखे व जलयुक्त वातावरण असले तर काय घडू शकते याचा अभ्यास शेफर करीत आहेत.
ऑक्सिजन आहे, पाणी नाही
"जीजे 1132बी‘ हा ग्रह त्यांच्या सूर्यमालेतील ताऱ्याच्या अत्यंत जवळ आहे. हे अंतर 14 लाख मैल इतके आहे. या ग्रहावर अतिनील अथवा "यूव्ही‘ किरण मोठ्या प्रमाणावर असल्याचे दिसून आले आहे. हे किरण पाण्यातील रेणूंचे हायड्रोजन व ऑक्सिजनमध्ये विभाजन करतात. हायड्रोजन हा ऑक्सिजनपेक्षा हलका असल्याने तो अंतराळात नाहीसा होतो. त्यामुळे "जीजे 1132बी‘वर प्राणवायूचे विरळ वातावरण असल्याचा निदर्शनास आले आहे. मात्र जीवसृष्टीसाठी अनिवार्य असलेल्या पाण्याचे अस्तित्व येथे आढळलेले नाही. दोन्ही वायू अवकाशात नाहीसे होतात. ""थंड ग्रहावर असलेला ऑक्सिजन हा निवासास योग्य समजला जातो. पण "जीजे 1132बी‘सारख्या गरम वातावरणाच्या ग्रहावर अगदी याच्या विरुद्ध स्थिती आहे, असे मत शेफर यांनी नोंदविले आहे. या ग्रहावर हरित वायूचा मोठा प्रभाव आहे. यावर आधीच गरम वातावरण असल्याने येथील पृष्ठभाग लाखो वर्षांपासून वितळत आहे, असेही त्या म्हणाल्या.
अधिक अभ्यास शक्य
या ग्रहावर आम्हाला प्रथमच ऑक्सिजनचे अस्तित्व आढळले, असे "हॉवर्ड पॉलसम स्कूल ऑफ इंजिनिअरिंग अँड अप्लाईड सायन्सेस‘चे रॉबिन वर्डस्वर्थ यांनी सांगितले. "जीजे 1132बी‘वर ऑक्सिजन असला तर अत्याधुनिक व शक्तिशाली "जायंट मॅग्लन‘ व जेम्स वेब अंतराळ दुर्बिणीतून याचा शोध घेऊन त्याचे विश्लेषण करता येईल, असे मत संशोधकांनी नोंदविले आहे.
"मॅग्मा ओशन‘ची उपयुक्तता
खगोलशास्त्रज्ञ लॉरा शेफर यांनी एक "मॅग्मा ओशन‘ नावाची प्रतिकृती तयार केली आहे. यातून आकाशगंगेत शुक्रासारख्या असणाऱ्या ग्रहांचा शोध घेणे शक्य होणार आहे. ग्रहांवर ऑक्सिजन का नसतो हा शास्त्रज्ञांना अनेक वर्षांपासून सतावणारा प्रश्न सोडविण्यास मदत होणार आहे. "मॅग्मा ओशन‘द्वारे सूर्यमालेबाहेरील ग्रहांचा शोध घेता येणार आहे. "ट्रॅपिस्ट-1‘ या सूर्यमालेत तीन ग्रह असून त्यावर अधिवास करण्यायोग्य वातावरण असल्याचे आढळले आहे. हे ग्रह "जीजे 1132बी‘ पेक्षा थंड असल्याने त्यावर निवास योग्य वातावरण असण्याची दाट शक्यता संशोधकांनी व्यक्त केली आहे.
माहिती सौजन्य : सकाळ
Monday, July 4, 2016
जुनो या उपग्रहाचा गुरुच्या कक्षेत प्रवेश
Thursday, May 19, 2016
आकर्षक शनीला पाहण्याची पर्वणी
Wednesday, March 16, 2016
मंगळावर 'क्युरिओसिटी' रोव्हर ने नेमके काय पाहिले?
ऑक्टोबर २०२१ महिन्याचे आकाश दर्शन : शुक्र व ज्येष्ठेची दुर्मिळ युती ...
ऑक्टोबर २०२१ या महिन्याचे खगोल दर्शन सौजन्य : दैनिक सकाळ (०१ ऑक्टोबर २०२१) मार्गदर्शक : डॉ. प्रकाश तुपे सर.
-
श्वेत बटू ही सूर्यासारख्या आकाराने लहान असणार्या तार्यांची शेवटची अवस्था असते. तार्यामधील हायड्रोजनचे हेलियममध्ये अणू-संमेलन झाल्यानंतर ह...
-
राक्षसी तारे : तोंडओळख राक्षसी तारे हा माझ्या खूप आवडीचा विषय आहे. काही राक्षसी तारे: From Khagol वरील यादीत असलेल्या बेटेल्गेय...